هیوا سەید سەلیم
رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەهۆی بوونی سەروەت و سامانی سرووشتی زۆر هەروەها گرنگی ناوچەكە لەبواری جیۆپۆلەتیكی، هەمیشە ئەو ناوچەیە بۆتە جێگای چاوتێبڕینی دەوڵەتە زلهێز و باڵا دەستەكانی جیهان، ئەو ناوچەیە لە دێرزەمانەوە كراوەتە گۆڕەپانی جەنگی جۆراوجۆر، لە دوای جەنگی جیهانی یەكەم رێكەوتنامەی سایكس بیكۆ نەخشەی ئەو ناوچەیەی بە پێی خواستی ئەو ولاتانە دیاریكرد، زەرەرمەندی یەكەمیش لەو دابەشكرایە نەتەوەی كورد بووە، چونكە خاكی كوردستان لە سایكس بیكۆ بەشێوەیەك دابەشكرایەوە، كە سەدەیەك بەسەر ئەو رێكەوتنامەیە تێدەپەڕێت، هێشتان كاریگەری سایكس بیكۆ بەسەر تێكۆشانی گەلەكەمان دیارە، دوژمنان و داگیركەران ئەمری واقعی دوای سایكس بیكۆیان بۆ پیلان لە دژی كورد قۆستۆتەوە.
رۆژئاوای كوردستان لەگەل ئەو دەرفەتە زێڕینەی كە لە چەند ساڵی رابردوو بۆی ڕەخسا، بەڵام كرایە قوربانی ململانێی دوو جەمسەر، كە دەمێك بوو بەهۆی كۆتایهاتنی شەڕی سارد هەلوەشاندنەوەی یەكێتی سۆڤیەت، لە سەر ئاستی جیهان بوونی نەمابوو، بەڵام وا خەریكە دوو جەمسەری لەو ناوچەیە درووست دەبێتەوە، ململانێ تازەكەی دوو جەمسەریش دەستپێكی بە نەرێنی بۆ ئەزموونی رۆژئاوای كوردستان شكایەوە .
سوریا بە گشتی و رۆژئاوای كوردستان بە تایبەتی كراوەتە قوربانی پرۆسەی شەڕو ئاشتی دوو زلهێزی گەورەی جیهان
لە ئێستادا سوریا بە گشتی و رۆژئاوای كوردستان بە تایبەتی كراوەتە قوربانی پرۆسەی شەڕو ئاشتی دوو زلهێزی گەورەی جیهان (ئەمەریكا ، روسیا)، چونكە ئەم دووانە ناوچەكەیان بەپێی نفوزی دەسەڵاتی خۆیان دابەەش كرد، یەكێك لە دژی ئەوی دیكە عەفرین دەبەخشێتە تورك، ئەمجارەیان لایەنەكەی دیكە رێكەوتن لەسەر هەڕاج كردنی سەرێ كانیێ و گرێ سپی دەكات، تەنانەت بۆ چارەسەری سیاسی و پرۆسەی ئاشتەوایش ئەوان كۆبوونەوەی (جنێف و سوچی و ئەستانە) یان لە دژی یەكتری و بۆ قازانجی لایەنگرانی ئەنجام دەدا.
رووداوەكانی دوای كۆتایی بوونی سەربازی داعش لە سوریا ئەوەمان پێدەڵێن كە لە نێوانی هەریەك لە ئەمەریكا و روسیا رێكەوتنی پشتی پەردە بوونی هەیە، زەرەرمەندی یەكەمیش لەو رێكەوتنە كوردە لە رۆژئاوای كوردستان.
ئەمجارەشیان هەڵكردنی چرای سەوزی ئیدارەی ترەمپ بۆ سوپای توركی، كە تا خەونی داگیركردنی رۆژئاوای كوردستان بكات بە واقع، لە نێو ڕای گشتی بە گشتی و شەقامی كوردستانی مشتومڕی زۆری بەدوای خۆی هێنا.
هێندێك وای شیكاری بۆ دەكەن كە ئەو بڕیارەی ئیدارەی كۆشكی سپی سەبارەت بە كشانەوەی هێزە سەربازیەكانیان لە رۆژئاوای كوردستان بریتیە لە خیانەتی ئەمەریكا لە هاوپەیمانەكەی، ئەو هاوپەیمانەی كە ساڵانێكە لە پاڵ هێزەكانی ئەمەریكا شەڕی گەورەترین رێكخراوی تیرۆرستی بۆ دەكات.
كە لە نێوانی هەریەك لە ئەمەریكا و روسیا رێكەوتنی پشتی پەردە بوونی هەیە، زەرەرمەندی یەكەمیش لەو رێكەوتنە كوردە
ئەو كەس ولایەنانەشی كە لە روانگەی زانستیەوە لە سیاسەتی ئەمەریكا دەڕوانن پێیان وایە كە سیاسەت بریتیە لە بەرژەوەندی، بۆیە وا دیارە ئیدارەی ئەمەریكا بۆ ئەو هەنگاوە ڕەچاوی بەرژەوەندیەكانی خۆی كردووە بەس بۆیە پشتی لە هاوپەیمانەكانی كردووە.
بەڵام ئەگەر وای دابنێین كە ئەمەریكا بۆ ئەم كارەی بەرژەوەندیەكانی خۆی لەبەرچاوگرتووە، دەپرسین چۆلكردنی مەیدانی سوریا بۆ نەیارەكانی لە (روسیا و ئێران و رژێمی ئەسەد) ئەگەر وەك پێشتر باسمان كرد رێكەوتنی پشتی پەردەی (روسی- ئەمریكی) لە پشت نەبێت، دەبێت چ خاڵێكی لە بەرژەوەندی ئەمەریكا دابێت؟ پرسیارە و لەوانەیە لە ئایندە وەڵامەكەمان دەست كەوێت.
بەر لەوەی بچینە سەر قسەكردن لەسەر سیاسەتی ئەمەریكا لەمەڕ رۆژئاوای كوردستان، با بێین قسە لەسەر ئەو مامەڵەیە بكەین كە ئەمەریكا لە چەند ساڵی رابردوو لەگەڵ پرسی كورد بە گشتی و دۆخی رۆژئاوای كوردستان بەتایبەتی كردووە، ئەوسا دەتوانین خوێندنەوەمان بۆ ئەو دۆخە هەبێت كە ئێستا لە رۆژئاوا دەگوزەرێت.
بۆیەش رۆژئاوای كوردستان بە نموونە وەردەگرین چونكە لە ئێستادا قسە لەسەر هەڵوێستی ئیدارەی كۆشكی سپیە هەمووان دەپرسن ترەمپ بۆچی ئەو كارەی كرد؟ ئەویش بابەتی پشت تێكردنی لە رۆژئاوای كوردستان، كە كاردانەوان وا هەژماردەكرێن كە هەموو لایەك گومان لەسەر سیاسەتی ئەو وڵاتە دابنێت، بەوەی ڕاستگۆنابێت لەگەڵ هاوپەیمان و دۆستەكانی!!
ئەو ماوە زەمەنیە كەم نەبوو تا هەندێك پرس لە لایەن ئیدارەی رۆژئاوای كوردستان لەگەڵ ئەمەریكا یەكلایی بكرێتەوە، بەتایبەت دوای ئەزموونی تاڵی داگیركردنی عەفرین
دوای ئەوەی پرووشكی شۆرشی بەهاری عەڕەبی گەیشتە سوریا، لە رۆژئاوای كوردستان دەرفەتێك بۆ كورد لەو پارچەیە ڕەخسا بۆ ئەوەی ناوچەكانی خۆی ئازاد بكات، سەرەنجام رۆژئاوای كوردستان بە تایبەتمەندی خۆی، وەك ستاتیۆیەك لەو ناوچەیە بووە جێ چاوی دۆست و دووژمنانی كورد .
دۆستەكانی رۆژئاوا بەشانازیەوە باسیان لە ئەزموونی رۆژئاوای كوردستان دەكرد، وە زۆری نەبرد كە دووژمنانیش لێی كەوتنە پیلان و دژایەتیكردن، هەر ئەوەش وایكرد كەهەر لە زووەوە ناوچەكانی سەرێ كانیێ لەلایەن بەرەی نوسڕەی تیرۆرستیەوە داگیر بكرێت، بەڵام دواتر بە قارەمانیەتی شەڕڤانان ئەو ناوچەیە لە دەستی ئەو رێكخراوە تیرۆرستیە ئازاد كرا.
سەرهەلدانی رێكخراوی تیرۆرستی داعش و دەستگرتنیان بەسەر زۆربەی زۆری خاكی سوریا، بۆ كوردانی رۆژئاوای كوردستان وەرچەرخانێكی مێژوویی بوو، چونكە كارەكەتەری گەوەرەی نێودەوڵەتی هاتنە نێو مەیدانی یاریەكە.
هاوپەیمانی نێودەولەتی بۆ شەڕی داعش بە سەرۆكایەتی ئەمەریكا دامەزرا، چەندین وڵاتی گەورە لەسەر ئاستی جیهان بوونە ئەندام لەو هاوپەیمانیە، هێزەكانی یەكینەكانی پاراستنی گەل (یەپەگە) و یەكینەكانی پاراستنی ژنان (یەپەژە) وەك دوو كارەكتەری گرنگ لەنێو ئەو هاوپەیمانیە رۆلیان بینی، بەرخۆدان ی كۆبانێ لە هەموو جیهان دەنگی دایەوە ئیدی شەڕڤانان دەرگای كۆشكە گرنگەكانی وڵاتانی ئەوروپایان لەبەردەم ئاوەڵاكرا.
لەو رۆژەوە تا ئەو رۆژەی كە ئەمەریكا چرای سەوزی بۆ توركیا هەڵكرد، واتا رۆژی ٩ تشرینی یەكەم، كە توركیا و هاوكارانی پەلاماری سەر رۆژئاوای كوردستان بدەن، كەم بوون ئەوانەی پێیان وابوو ئەمەریكا رۆژێك لە رۆژان دەچێتە ژێر باری ئەو داوایەی دەوڵەتی توركیا، كە هەمیشە داوای لە ئەمەریكا دەكرد لە نێوانی دۆستایەتی توركیا و پەیەدە یەكیان هەڵبژێرێت، كە دواجار ترەمپ یەكەمی هەلبژارد.
ئەوەی ترەمپ،سەرۆكی ئەمریكا لە پەیوەندیە تەلەفۆنیەكەی لەگەل رەجەب تەیب ئەردۆغان كردی، وا لێكردایەوە كە ئۆكەی ئیدارەی ئەمەریكا بووە بۆ توركیا، تا دووەمیان پەلاماری سەر رۆژئاوای كوردستان بدات.
ئیدارەی ئەمەریكا لە ٩ی تشرینی یەكەم تەنیا چرای بۆ سوپای توركیا و هاوكارانی هەڵنەكرد، بگرە بیانووی بۆ كارەكەی دەهێنایەوە
جا ئەوە خیانەت بێت ئەمەریكا لە كوردی كرد بێت، وە یان هەلبژاردنی بەرژەوەندییەكانی بێت، ئێمە وای دەبینین كە بریتیە لە ئەنجامی ئەو سیاسەتەی كە تەواوی وڵاتان بە تایبەتیش وڵاتە زلهێزەكان كە لەگەل دۆزی كوردی دەكەن، كە ئەویش بریتیە لە بەكارهێنانی كورد و مامەڵەیان لەگەل كورد لە روانگەی بەرژەوەندیەكانیان و بینینی كورد تەنیا وەك جەنگاوەری باش.
ئەگەر مامەڵەی هاوپەیمانان لە نێویشیاندا ئەمەریكا لەگەل رۆژئاوای كوردستان هەر هێندە بووبێت، كە جەنگاوەری باش بوونە، وە لە شەری داعش رۆڵی یەكلاكەرەوەیان بینیوە، بەڵام ئەو ماوە زەمەنیە كەم نەبوو تا هەندێك پرس لە لایەن ئیدارەی رۆژئاوای كوردستان لەگەڵ ئەمەریكا یەكلایی بكرێتەوە، بەتایبەت دوای ئەزموونی تاڵی داگیركردنی عەفرین لە ساڵی پێشووتر(٢٠١٨) كە ئەوسا بیانووی ئەمەریكیەكان ئەوە بووە كە عەفرین ناكەوێتە سنووری هێزەكانی ئەوان.
كەچی هەر ساڵێكی دوای داگیركردنی عەفرین، لە لایەن سوپای توركیا، كە ئەوسا داگیركاریەكە بە هەڵكردنی چرای سەوزی روسی ئەنجام درا، ئەم جارەیان ئەمەریكا زۆر خرابتر لە روسیا ئەویش هات چرا سەوزەكەی بۆ توركیا هەڵكرد، تا جارێكی دیكە توركیا چەند ناوچەیەكی دیكەی رۆژئاوای كوردستان داگیر بكات.
ئیدارەی ئەمەریكا لە ٩ تشرینی یەكەم تەنیا چرای بۆ سوپای توركیا و هاوكارانی هەڵنەكرد، بگرە بیانووی بۆ كارەكەی دەهێنایەوە، تا ڕەوایەتی بەو كارەی بدات، ئەمەشیان نیگەرانی زۆری لای كوردان درووست كرد، لەوەی كە هەمیشە سەرۆكی ئەمەریكا ئەو قەوانە لێدێداتەوە كە:
( ئەوان پارەیان بە كوردەكان داوە تا شەڕیان بۆ بكات)
كورد لە رۆژئاوای كوردستان تەنیا جەنگاوەری ئازا نیە، بگرە وا خەریكە دۆزەكەی و جوولە دبلۆماسیەكانی جێ بە رێكەوتنەكانی توركیا- ئەمەریكا و توركیا-روسیا لەق دەكەن
بەو بیانووانەی ترەمپ، سەلماندی كە ئیدارەكەی تەنیا لە روانگەی جەنگاوەری باش مامەڵەی لەگەڵ كورد كردووە، بەبێ ئەوەی ڕەچاوی ئەوە بكات كە كورد میللەتێكی خاوەن قەزیەی ڕەوایە، ئەگەر لەباری مرۆییش بێت، نابێت ئەمەریكا كارێك بكات كە كورد زیانی بەركەوێت.
كەچی بینیمان سیاسەتی پشتكردنە كورد لە رۆژئاوای كوردستان و ئاوڵاكردنی دەستی سوپای توركیا و هاوكارانی لە رێكخراوە تیرۆرستیەكانی پاشماوەی داعش و نوسڕە و كەتیبە تیرۆرستیەكانی دیكە، چ جۆرە كارەساتێكی لێدەكەوێتەوە.
ئەوەی كە تا ئێستا بۆ كورد گرنگە ئەوەیە لێكەوتەی بریارەكەی ترەمپ لە پشتكردنە كوردانی رۆژئاوای كوردستان، وێڕای ئەوەی كە زیانی سەربازی و قوربانیەكانی داگیركاری دەولەتی توركیا زۆر بوون، بەڵام لە ئاستی ڕای گشتی بریارەكەی ترەپ رووبەڕووی كاردانەوەی توند بۆتەوە و ڕەخنەی زۆر ئاڕاستەی ئەو هەلوێستەی ترەمپ كرا.
كۆبوونەوە بەردەوامەكانی ئەنجومەنی ئاسایش، كە تایبەت كراون بە بەپرسی داگیركاری توركیا بۆ رۆژئاوای كوردستان، ئەگەرچی وەك هەر جارێكی دیكە ئەو ئەنجوومەنە تا ئێستا نەیتوانیوە بگاتە سیغەی بڕیارێك بۆ ئیدانەكردنی داگیركاری توركیا. هەروەها كاردانەوەكانی ئەوروپا و ناتۆ و كۆمكاری عەڕەبی، و لەهەموو ئەوانەش گرنگتر ناڕەزایەكانی ناو كۆنگرسی ئەمەریكا و هەوڵەكانیان بۆ هەڵوەشاندنەوەی بڕیاری سەرۆكەكەیان.
دەكرێت هەموو ئەمانە بكرێنە سەرەتای ئەو كارەی كە ئیدی كورد لە رۆژئاوای كوردستان تەنیا جەنگاوەری ئازا نیە، بگرە وا خەریكە دۆزەكەی و جوولە دبلۆماسیەكانی جێ بە رێكەوتنەكانی توركیا- ئەمەریكا و توركیا-روسیا لەق دەكەن.
دەبینین كە چۆن (ئیلهام ئەحمەد) وەك نوێنەری ئیدارەی خۆسەری باكوور و رۆژهەڵاتی سوریا لە كۆنگرس میوانداری لێدەكرێت، پەیوەندیە راستەوخۆكانی سەرۆك (ترەمپ و جەنراڵ مەزڵوم) لە رێگەی تەلەفۆن، كە ئەگەر دووەمیان واش لێكبدرێتەوە بۆ كەمكردنەوەی ڕەخنەكان و فشارەكانی سەر سەرۆكی ئەمەریكایە بەڵام دەكرێت وەك سەرەتایەكی باش هەژمار بكرێت، بۆ ناساندنی دۆزی كورد لە رۆژئاوای كوردستان.
دواجار دەڵێین لەوانەیە رووداوەكانی ٩ تشرینی یەكەم خیانەتی دۆستان و دوا خیانەتیش نەبێت، چونكە پێشتریش كورد خیانەتی وای لێكراوە، لە شیخ مەحمودی حەفید مەلیكی كوردستانەوە بگرە تا سمكۆی شكاك و كۆمارە ساواكەی مهاباد تا دەگاتە شۆڕشی ئەیلول. وە یان ئەوەی ئەمجارە ترەمپ كردی بریتیە لە دابەشكردنی كێكەكە، لە نێوان زلهێزەكان، هەردووكیان دەبێت بۆ ئێمەی كورد بكرێتە درس و پەند.
پرسی كورد بە گشتی و رۆژئاوای كوردستان بە تایبەتی قۆناغێكی یەكجار باشی بڕی كە جارێكی دیكە بۆ دواوە ناگەڕێتەوە
رۆژئاوای كوردستان وێڕای بوونی ئیرادەیەكی قارەمانانە بۆ بەرخۆدان، لە بەرامبەر پیلان و داگیركاری و پشت تێكردنی دۆستان، بەڵام رۆژئاوای كوردستان و پارچەكانی دیكەی كوردستانیش پێویستی زۆریان بەچەند هەنگاوێكە كە لە ئایندەیەكی زۆر زوو دەبێت بیهاوێن، ئەویش بریتیە لەوەی كورد دەبێت خوێندنەوەی بۆ سیاسەتی بەرژەوەندیخوازانەی وڵاتە زلهێزەكان هەبێت، پێش ئەوەی گلەیی لە خەڵكی دیكە بكەین، بەوەی خیانەتمان لێدەكەن و لە تەنگانەدا پشتمان تێدەكەن، دەبێت خۆمان مشوری یەكڕیزی ناو ماڵی خۆمان بخۆین، كێشەكانمان لەگەل یەكتری چارەسەر بكەین .
ئەوەی لە رۆژئاوای كوردستان روویدا ئەگەر خیانەت بێت ئەوا ئیتر باش دۆستەكانمان ناسی، با ئیدی هێلكەكان نەخەینە تەنیا سەبەتەیەك، ئەگەریش بەرژەوەندیە دەبێت پرسی كورد تێكەڵاوی بەرژەوەندی ئەو وڵاتانە بكرێت كە دەتوانن لە نەخشەی سیاسی نەخش و كاریگەریان هەبێت.
لە ئێستادا پێویستە لەسەر هەردووكیان كاربكەین، ئەو خەمخۆریەی ئەوروپا بۆ رێگری لە داگیركاری سوپای توركیا بۆ رۆژئاوای كوردستان نابێت لەیاد بكرێت، سەنگەری كۆنگرسی ئەمریكا كە هەمیشە رۆڵێ دەبێت لەسەر گۆڕینی بڕیاری سیاسی لەو وڵاتە، دەبێت دبلۆماسیەتی كوردستانی بۆ بخرێتە گڕ، لۆبی كوردی بۆ دابمەزرێت، بەشێوەیەك كە ئەو هاوسۆزیە بقۆزینەوە بۆ پشتیوانی جدی لە دۆزی ڕەوای كوردستان.
دواجار دەڵێین داگیركاری ئەو دواییەی سوپاس توركیا چەندە زیانی گیانی و ماددەی هەبووبێت، سەدمەی خیانەتەكە چەندە كاریگەر بووبێت، وەلێ پرسی كورد بە گشتی و رۆژئاوای كوردستان بە تایبەتی قۆناغێكی یەكجار باشی بڕی كە جارێكی دیكە بۆ دواوە ناگەڕێتەوە.